ÇÖLYAK XƏSTƏLİYİ

Çölyak xəstəliyi, genetik meylli insanlardakı buğda, arpa, çovdar və nisbətən yulafda olan gluten zülalının məhv edilməsi ilə meydana gələn gliadin adlanan alt zülala qarşı immunoloji reaksiya səbəb olur. İlk şəkildə normal onikibarmaq bağırsağı (onikibarmaq bağırsaq) görə bilərsiniz.

Xüsusilə nazik bağırsağın yuxarı hissələrində mukozal emiş səthi zədələnir, qırışlar silinir, daranma və ödem meydana gələ bilər. Bu vəziyyət inkişaf etdikdə, malabsorbsiya görüləcəkdir. İkinci şəkildə bir çölyak xəstəsinin onikibarmaq bağırsağını görürsünüz.

Çölyak Xəstəliyinin yayılma dərəcəsi necədir?

Qərb toplumunda % 1 civarındadır, lakin ailədə çölyak xəstəliyi, Tip 1 diabet və Daun Sindromu olanlarda bu sıxlıq artır.

• Qadınlarda 2,3 qat daha çox rastlanır.
• Xalq arasında sıxlığı 1% civarındadır.
• Insidans 0,2/100 ve prevalans 1% civarındadır.
• Riskli insanlarda ise prevalans 2,25% civarındadır.
• Xərçəngə yatqınlıq
  • lenfoma, Hodgkin olmayan lenfoma, yemək borusu xərçəngi, melanoma, mədə və nazik bağırsaq xərçəngləri artır.
  • məmə xərçəngi azalmışdır
  • kolon xərçəngi artmamıştır
• Çölyak xəstəliyi ilə bərabər davam edən xəstəliklər
  • Dermatitis herpetiformis
  • Təsbit olunmuş digər cild xəstəlikləri
    • cildde quruma
    • Vitiligo
    • çomak parmak
  • Schogren sendromu
  • Revmatoid artrit
  • Iga əksikliyi
  • Tip 1 diyabet – %8
  • tiroid xəstəlikləri %8
  • Ig A nefropati
  • artmış epilepsiya riski
  • NASH, PBS, avtoimmun xolangiopatiya
  • Çölyak xəstələrinin 3.8% ‘inde Qaraciyər ferment yüksəkliyi

Çölyak Xəstəliyi Yakınma, əlamət və təsbitləri nələrdir?

Çölyak hastalığı olanlarda görebileceğiniz yakınma ve bulgular şunlardır:

• İshal,
• qəbizlik (nadir hallarda),
• bulantı və qusma,
• qarın ağrısı,
• Batın distansiyası,
• qaz və şişkinlik,
• xronik qaz çıxarma,
• Dəridə eqzomatoz dəyişiklikləri (dermatitis herpetiformis)
• malabsorbsiyon,
• uşaqlarda inkişaf geriləməsi,
• geçikmiş yeniyetməlik,
• qadınlarda adət gecikməsi,
• dəmir əksikliyi anemiyasi,
• Osteoporoz,
• Açıqlana bilinməyən qaraciyər ferment yüksəkliyi

Xərçəngə yatqınlıq

• • lenfoma, Hodgkin olmayan lenfoma, yemək borusu xərçəngi, melanoma, mədə və nazik bağırsaq xərçəngləri artır.
  • məmə xərçəngi azalmışdır
  • kolon xərçəngi artmamıştır

Çölyak xəstəliyi ilə bərabər davam edən xəstəliklər

• • Dermatitis herpetiformis
  • Təsbit olunmuş digər cild xəstəlikləri
    • cilddə quruma
    • Vitiligo
    • çomak parmak
  • Schogren sendromu
  • Revmatoid artrit
  • Iga əksikliyi
  • Tip 1 diyabet – %8
  • tiroid xəstəlikləri %8
  • Ig A nefropatiya
  • artmış epilepsiya riski
  • NASH, PBS, avtoimmun xolangiopatiya
  • Çölyak xəstələrinin 3.8% ‘inde Qaraciyər ferment yüksəkliyi

Çölyak Xəstəliyi diaqnozu necə qoyulur, hansı testlər edilməlidir?

2 yaşdan yuxarı xəstələrdə çölyak xəstəliyi üçün ilk tarama testi toxuma əleyhinə transglutaminaz Ig A olmalıdır.

• IgA tTG Səviyyə>normadan 10 dəfə çox olarsa, anti endomizium antikorları və insan lökosit antigeni (HLA) -DQ serotipləri tələb oluna bilər.
• HLA-DQ2 və ya DQ8 genotipləri Hər ikisi mənfi olarsa, xəstənin Çölyak xəstəliyinə tutulması ehtimalı yoxdur.
• Şübhəli hallarda distal onikibarmaq bağırsaq və bulbusdan çoxsaylı biopsiya götürülməlidir.
• Xəstədə qida çatışmazlığı olub olmadığını təyin etmək üçün hemoglobin, dəmir, folat, B12 vitamini, kalsium və D vitamini yoxlanılması tövsiyə olunur.

Çölyak xəstəliyi üçün laboratoriya testləri

Serologiya

• Anti toxuma transglutaminaz Ig G və Ig A
• anti endomisium antikorları Ig G və Ig A
• anti-deamidasiya olunmuş gliadin Ig G və Ig A

Endoskopiya

• duodenal biyopsiya alınır
• villuslarda qismən və ya tam kütləşmə
• kriptlərdə uzanma
• modifiye Marsh klasifikasiyası
  • Tip 0 – İntraepitelial lenfosit artımı, kript hiperplaziyası, villus atrofiyası yoxdur.
  • Tip 1 – İntraepitelial Lenfosit artımı (>40/100 enterosit), lakin kript hiperplaziyası və villus atrofiyası yoxdur.
  • Tip 2 – Intraepitelyal Lenfosit artışı(> 40 /100 enterosit), kript hiperplazisi var, fakat villüs atrofi yok.
  • Tip 3 – İntraepitelial Lenfosit artımı (>40/100 enterosit), kript hiperplaziyası, villus atrofiyası
  • Tip 3a – qismən villus atrofiyası
  • Tip 3b – subtotal villus atrofiyası
  • Tip 3c – ümumi villus atrofiyası

Gluten Challenge testi

Çölyak xəstəliyinin diaqnozunda şübhə doğuran hallarda və ya testlər zamanı artıq özü olmayan bir pəhrizdə olduqları üçün testləri diaqnostik olmayan xəstələrdə gluten yenidən başlayır. Mukozal dəyişikliklər üç aydan 6 aya qədər seroloji testlər və duodenal biopsiya ilə izlənilir. Sonra yenidən qlütensiz bir pəhriz başlayır və yaxşılaşma görülür.

Kapsul endoskopiya

Kapsül endoskopiyası, neqativ seroloji olan, lakin aralıq diaqnozda villus atrofiyası olan xəstələrdə diaqnozun qoyulmasına kömək edir.

Çölyak Xəstəliyinin Diferensial Diaqnozunda hansı xəstəliklər nəzərə alınmalıdır?

İncə bağırsaq biopsiyasında villoz atrofiyasına səbəb olan digər xəstəliklər

• • tropik qoz
  • kollojenöz sprue (odadavamlı vəziyyət, steroidlərə% 50 cavab verir)
  • avtoimmün enteropatiya
  • AIDS enteropatiyası
  • şiddətli malnutrisyon
  • qida protein həssaslaşması
  • Whipple xəstəliyi
  • Kron xəstəliyi
  • hypogammaglobulinemia
  • abetalipoproteinemia
  • intestinal lemfoma
  • intestinal tuberkuloz
  • incə bağırsaq bakteriyasının həddən ziyadə çoxalması
  • incə bağırsaq işemiyası
  • eozinofilik gastroenterit
  • enfeksiyoz enterit
  • giardiaziz
  • parasitic infestaxion
  • graft-versus-host xəstəliyi
  • dərman asılılıqlı enteropatiya (örn. olmesartan)
• allergik enterokolit (süt proteininə allergiya, soya və düyü allergiyası)
• digər nütrisyonel əksiklik səbəbləri
  • laktoz intoleransı
  • fruktoz intoleransı
  • tropik qoz
  • pankreas çatışmazlığı
  • Crohn xəstəliyi
  • pernisiyoz anemiya
• enfeksiyoz qastroenterit
• mikroskopik kolit

Çölyak Xəstəliyi Müalicəsi necə edilir? Pəhriz məcburidirmi?

• Çölyak xəstəliyində pəhriz çox vacibdir. Sıx bir glutensiz pəhriz vacibdir. Bu mövzuda ixtisaslaşmış bir qidalanma mütəxəssisindən kömək istənilməlidir.
• Bir qida çatışmazlığı varsa tamamlanmalıdır. Vitaminlər və iz elementləri dəyişdirilməlidir.
• Uşaqlarda inkişaf və böyümə vəziyyəti izlənilməlidir.
• Çölyak xəstəliyi olanların tarixi pəhriz uyğunluğu baxımından mütəmadi olaraq alınmalı və seroloji olaraq təqib edilməlidir.
• Sümük sıxlığının ölçülməsi zaman zaman yoxlanılmalıdır.
• Çölyak xəstəliyində pəhriz ehtiyacını aradan qaldıran dərmanlar üzərində işlər var. Bununla birlikdə, adi bir dərman olaraq bazarda olan bir agent hələ təsdiqlənməyib.